Tạp chí săn mồi (Predatory journals) được hiểu một cách đơn giản là những tạp chí giả danh những tạp chí khoa học chuyên xuất bản những bài báo kém chất lượng. Những tạp chí này không thuộc bất cứ một hiệp hội khoa học nào và cũng không có cơ chế bình duyệt bài báo chuẩn mực. Thiệt hại mà tạp chí săn mồi mang lại cho các nhà khoa học, cũng như những tổ chức nghiên cứu không chỉ về mặt tài chính, mà còn ảnh hưởng đến uy tín, chất lượng của chính cá nhân và tổ chức mà các nhà khoa học đang công tác.
Có nhiều đặc điểm để nhận diện tạp chí/ nhà xuất bản săn mồi như: Tên tạp chí có thể dễ bị nhầm lẫn với tạp chí chính thống khác, phạm vi nghiên cứu rộng, chỉ số IF không chính xác, thông tin chỉ mục sai trên PubMed hoặc DOAJ, đăng tải bài báo kém chất lượng, thời gian xuất bản nhanh, không có thông tin về ban biên tập, ẩn thông tin về phí xuất bản,… Để giúp các giảng viên, nghiên cứu viên trẻ chưa có nhiều kinh nghiệm xuất bản quốc tế, bộ câu hỏi dưới đây sẽ giúp bạn nhận diện về tạp chí săn mồi cũng như xác định được tạp chí uy tín cho các xuất bản trong tương lai.
1. Bạn hoặc đồng nghiệp của bạn có biết về tạp chí?
- Bạn đã từng đọc bài báo nào đó trên tạp chí?
- Có dễ dàng tìm được các xuất bản mới nhất trên tạp chí?
- Tên tạp chí có giống và dễ bị nhầm lẫn với tên tạp chí khác?
- Tạp chí có số ISSN và DOI?
2. Bạn có thể dễ dàng nhận diện và liên hệ với nhà xuất bản không?
- Tên nhà xuất bản có hiển thị rõ ràng trên trang web của tạp chí?
- Bạn có thể liên hệ với nhà xuất bản qua điện thoại, email hay qua đường bưu điện?
3. Tạp chí có công bố về quy trình phản biện?
- Website của tạp chí có công bố quy trình phản biện? Bao nhiêu phản biện trên một bài báo?
- Danh sách ban biên tập hoặc chuyên gia, các nhà nghiên cứu có được liệt kê trên website của tạp chí?
4. Các bài báo có được lập chỉ mục và/hoặc được lưu trữ trong các dịch vụ chuyên dụng không?
- Bài báo của bạn sẽ được lập chỉ mục/ lưu trữ trong một cơ sở dữ liệu dễ dàng truy cập?
- Có truy xuất được các số báo và/hoặc bài báo đã được xuất bản trên tạp chí trước đó?
- Tạp chí có được lập chỉ mục trong các cơ sở dữ liệu (SCOPUS, ISI, Pubmed, DOAJ, JCR và Cabells)?
5. Các khoản phí phải trả có rõ ràng?
- Tạp chí có liệt kê cụ thể các khoản phí và thời điểm phải trả?
- Website của tạp chí có đề cập đến điều kiện được miễn, giảm phí xuất bản?
6. Trên website của tạp chí có mục hướng dẫn dành cho tác giả?
- Đối với các tạp chí truy cập mở, giấy phép xuất bản của tạp chí có được công khai?
- Tạp chí có cho phép bạn giữ bản quyền bài báo của mình? (ví dụ bạn có thể chia sẻ bài báo của mình về kho dữ liệu của đơn vị?)
- Tạp chí có chính sách rõ ràng về các xung đột lợi ích (nếu có) đối với tác giả, biên tập viên và phản biện?
- Bạn có thể biết rõ định dạng bài báo? (ví dụ: HTML, XML, PDF)
- Tạp chí có cung cấp các thông tin về chỉ số đánh giá hoặc trích dẫn?
7. Tạp chí có thuộc danh mục tạp chí được công nhận trong cùng lĩnh vực?
- Tạp chí có thuộc Committee on Publication Ethics (COPE)?
- Nếu tạp chí là truy cập mở thì có được liệt kê trong Danh mục tạp chí truy cập mở (DOAJ): https://doaj.org/?
- Nếu tạp chí có quyền truy cập mở, nhà xuất bản có thuộc quyền truy cập mở?
Bạn hãy trả lời tất cả các câu hỏi trên và hoàn toàn yên tâm gửi bài cho tạp chí nếu hầu hết câu trả lời “Có”.
Bạn đặc biệt lưu ý nếu quy trình phản biện bài báo của tạp chí rất nhanh; email liên lạc của tạp chí luôn nhắc đến phí xuất bản và dùng các từ ngữ mang tính chất thúc ép như: “nếu không nộp phí xuất bản, bài báo của bạn có nguy cơ bị từ chối”. Trong những trường hợp như này, bạn không nên nộp phí xuất bản, cần tìm hiểu thêm các thông tin về tạp chí đó, đối chiếu các tiêu chí đã đề xuất ở trên để nhận diện đó có phải là tạp chí săn mồi hay không?
Bên cạnh đó, một tài nguyên vô cùng hữu ích mà bạn có thể sử dụng cho mục đích này là Think.Check.Submit: https://thinkchecksubmit.org/. Đây là website cung cấp danh sách kiểm tra đơn giản để xác định các tạp chí đáng tin cậy và phù hợp với nghiên cứu của bạn; hoặc bạn cũng có thể sử dụng các tiêu chí mà Cabells đã dùng để xác định các tạp chí săn mồi nhằm đưa vào Predatory Reports.
Hy vọng với những thông tin trong bài viết này sẽ giúp các bạn nhận diện đúng tạp chí săn mồi, tránh những công bố đáng tiếc đối với bản thân cũng như tổ chức mà bạn đang công tác.